موثرترین درمان ایدز چیست؟
پیوند مغز استخوان امیدهای تازه‌ای برای درمان ایدز ایجاد کرده و ۵ بیمار مبتلا به ایدز که به این روش درمان شده‌اند، تاکنون علایمی از بازگشت ایدز نشان نداده‌اند.
بیش از 3 سال است که محققان نتوانسته‌اند
در خون دو بیمار استرالیایی دریافت کننده مغز استخوان، نشانه‌ای از ویروس ایدز پیدا
کنند. با این وجود، عود کردن‌های اخیر ایدز در سایر بیمارانی که آنها هم ویروس
قابل شناسایی نداشتند، می‌تواند باعث کمرنگ شدن خوش‌بینی‌ها راجع به مدت زمان بقای
اثرات درمان جدید شود؛ یعنی پیش از آنکه ویروس مجددا حملات خود را از سر گیرد.
آخرین نتایج درمانی بیماران استرالیایی
که هفته گذشته در کنفرانس بین‌المللی ایدز 2014 ارائه شد، در کنار دیگر شواهد و مدارکی
قرار می‌گیرد که نشان می‌دهد پیوند مغز استخوان اثر ضد ویروسی قوی اما هنوز غیر
قابل توضیح دارد. با این وجود، تشریح اثرات پیوند دشوار است؛ زیرا بیماران کماکان
تحت دارودرمانی ضد ویروسی (ART) قرار
می‌گیرند که جداسازی اثرات پیوند مغز استخوان و ART را
در مراحل ویروسی مشکل می‌سازد.
نتایج کنفرانس مذکو، فهرست رو به رشدی
را تکمیل می‌کند که نشان می‌دهد ویروس اچ.آی.وی به چنان سطح پایینی از فعالیت می‌رسد
که خروجی کار تقریبا معادل درمان است؛ چه به دلیل پیوند مغز استخوان و چه به دلیل
درمان اولیه و به موقع از طریق ART پیش
از پایداری ویروس و پنهان شدن آن در بدن باشد. با این وجود، برخی محققان عقیده
دارند نتایج بازگشت بیماری در سایر بیماران باید هشداری باشد تا هوشیارانه‌تر از
عبارت «پاکسازی سلولی» استفاده کنیم. آزیر سائز-سیریون از انستیتو پاستور پاریس می‌گوید:
«زمانی‌که بیماران هنوز تحت درمان داروهای ضد ویروس هستند، باید نسبت به فرضیاتی
که انجام می‌دهیم محتاط باشیم.»
باشگاه رو به رشد درمان شدگان
دیوید کوپر، محقق موسسه کربی دانشگاه
نیوساوث ولز استرالیا و ارائه دهنده نتایج پرونده بیمارانی که در بیمارستان سنت‌وینسنت
سیدنی پیوند مغز استخوان دریافت کردند، می‌گوید «ما
نتوانستیم نشانه‌هایی از ایدز در دو بیمار خود کشف کنیم یا پادتن‌هایی بر ضد ویروس
در بدن آنها شناسایی کنیم. به نظر می‌رسد که تمام ویروس از پلاسمای خون بیماران ما
ناپدید شده است.»
این نتایج به آن معنی است که در مجموع،
اکنون 5 نفر در سراسر دنیا وجود دارند که به دنبال پیوند مغز استخوان، ویروس قابل
شناسایی از بدن آنها پاک شده است. همانند موارد قبلی، دو بیمار استرالیایی نیز
ابتدا برای درمان سرطان خون تحت عمل پیوند مغز استخوان قرار گرفتند؛ اما مشخص شد
که به صورت مزمن به بیماری ایدز نیز مبتلا هستند: یکی از سال 2003 / 1382 و دیگری
از سال 1987 / 1366.
از میان 5 عضو این باشگاه، تنها یک نفر
کاملا درمان شده است. تیموتی ری براون، که البته بیشتر به نام «بیمار برلینی»
شناخته می‌شود، سلامتی خود را مدیون دریافت پیوند مغز استخوان از اهدا کننده‌ای
است که به طور طبیعی در مقابل ایدز مقاوم بوده است.
مقاومت طبیعی بدن در مقابل ایدز توسط
سویه‌ای از یک ژن موسوم به CCR5 تامین
می‌شود. سویه معمول این ژن مسئول ساخت پروتئینی روی سطح گلبول‌های سفید خون است که
ویروس ایدز از آن به عنوان «دستگیره» برای
وارد شدن به سلول و کشتن آن استفاده می‌کند. اهداکنندگانی که در برابر ایدز ایمن
هستند، دو سویه «معیوب» از این ژن را دارند؛ سویه‌ای که پروتئینی بدشکل تولید می‌کند
که ویروس ایدز نمی‌تواند به آن چنگ بزند.
دو بیمار دیگر که بیشتر با نام «بیماران
بوستونی» شناخته می‌شوند، مغز استخوان‌شان را از اهداکنندگان معمولی دریافت کردند.
اما هر کدام از آنها به شکل طبیعی نسخه‌های منفرد از یکی از سویه‌های معیوب CCR5
را در بدن داشتند؛ ویژگی‌ای که به آنها
مقاومتی نسبی در برابر ویروس ایدز می‌بخشید. با
این وجود، اگرچه به نظر می‌رسید هر دو بیمار بوستونی تیرماه سال گذشته کاملا درمان
شده بودند، چندی پیش بیماری آنها بازگشت و آنها مجبور شدند درمان دارویی را از سر
بگیرند.
هیچ کدام از بیماران سیدنی از مقاومت طبیعی
در مقابل ویروس برخوردار نبودند. یکی از آنها پیوندی از اهداکننده‌ای دریافت کرد
که یک نسخه معیوب از ژن CCR5 داشت.
اما مغز استخوان پیوند بیمار دیگر از اهداکننده‌ای معمولی تامین شده بود. با این
وجود، بدن دریافت‌کننده ظاهرا هنوز قادر است ویروس را سرکوب کند.
کوپر می‌گوید: «مغز
استخوان پیوندی بیمار حاوی هیچ ژن مقاومی نیست. این مساله سرنخ مهمی است که نشان
می‌دهد واکنش ایمنی آغاز شده توسط پیوند مغز استخوان دارای تاثیر ضد ایدز قدرتمندی
است. امیدواریم با آزمایش روی نمونه‌های گرفته شده از بیماران، نحوه وقوع این
رخداد را کشف کنیم. شاید بتوان درمان‌هایی یافت که بدون انجام پیوند واقعی، آنچه
را در پیوند مغز استخوان انجام می‌شود، تقلید کند.»
هر دو بیمار کماکان تحت درمان ART قرار دارند. کوپر می‌گوید: «ما باید مطالعات بیشتری روی این
بیماران انجام دهیم تا درک کنیم اثر ضد ایدز چیست، ویروس کجا مخفی می‌شود و چه
زمانی قطع ART خطری ندارد.» وی
از این نگران است که اگر ART را
قطع کنند، ویروس مجددا حمله کند.
علاوه بر این، در بیمارانی شاخصی که
ظاهرا درمان زودهنگام پس از تشخیص بیماری توانسته بود به کنترل ویروس بیانجامد،
اخیرا نشانه‌هایی از باگشت بیماری مشاهده شده است. بهترین نمونه این رخداد، «بچه
می‌سی‌سی‌پی» است. این کودک به مدت 4 سال بود که درمان ART را
قطع کرده بود و هیچ نشانه‌ای از عفونت ایدز در او دیده نمی‌شد؛ اما ماه گذشته و به
دنبال شناسایی بازگشت ویروس، مجبور شد مجددا ART را
از سر بگیرد.
با توجه به این عود کردن‌ها، شارون لوین
از دانشگاه موناش استرالیا یادداشتی در خصوص لزوم احتیاط راجع به نتایج بیماران
استرالیایی منتشر ساخته است. وی می‌گوید: «با توجه به آنچه راجع به بیماران
بوستونی می‌دانیم، تنها آزمایش اصلی برای تایید اینکه پیوند تفاوتی فاحش در وضعیت
بیمار ایجاد می‌کند، توقف درمان است.» وی می‌افزاید: «بی‌شک همه این موارد در درک
بهتر ما از اثرات عمل پیوند مفید هستند. بیماران دیگری هم در نقاط مختلف دنیا وجود
دارند که وضعیت مشابهی دارند، اما همه آنها تحت ART قرار
دارند.»
مهم‌ترین مانع در کشف درمان قطعی ایدز
این است که ویروس در بافت اندام‌های گوارشی بدن، سیستم لنفاوی، جریان خون و نقاط
دیگر بدن نهفته باقی می‌ماند؛ اما در صورت قطع ART می‌تواند
بیدار شده و حمله به سلول‌های خونی را مجددا از سر گیرد. بهترین امید استفاده از
داروهایی مانند وریونستات‌ها است که کاملا ویروس را بیرون می‌کشند؛ در نتیجه
داروهای ضدویروسی می‌توانند بی‌درنگ آن را از پا در آورند. در حال حاضر، کار روی
این روش درمانی در چندین آزمایشگاه‌های مختلف در سراسر دنیا در حال انجام است.
